آثار معماری كه تا كنون توسط باستانشناسان ایرانی و خارجی در نقاط مختلف شناسایی شده موید عظمت و شكوه معماری ایران در ادوار مختلف است. در فرهنگ معماری یك جامعه دو مسئله عمده همواره مورد نظر بوده: یكی بافت شهری و دیگری ساختمانهای عمومی و شخصی، كه هر دو شدیداً دارای جنبه‌های قومی- اجتماعی هستند. از آنجا كه هنر معماری همواره مهمترین و ارزنده‌ترین مظهر قدرت حكومتها بوده، می‌توان گفت یادگاری معماری این سرزمین اسنادی گرانبها و پر ارزش است كه نشان دهنده قرنها تكامل و ذوق و اندیشه هنری مردم این سرزمین از دورترین ازمنه تاریخ می‌باشد. معماری ایران در سیر تكامل خود از تجارب گذشتگان بهره‌مند شده و از تداومی بی‌نظیر برخوردار است. به دنبال این تكامل و پیوستگی كه از ویژگیهای معماری سنتی ما ایرانیان است، معماران چیره‌دست ایرانی بخوبی توانسته‌اند آثار بسیار ارزشمندی كه وابستگی كامل به زندگی دارد به وجود بیاورند.
بدون شك یكی از راههای شناسایی اینر هنر ارزنده ایران، مطالعه و تحقیق درگذشته این هنر است. بی‌تردید تاریخ معماری ایران بدون در نظر گرفتن پیشینه معماری ایران قبل از اسلام و اوایل اسلام، تنها نشان دهنده از هم گسیختگی و بی‌توجهی به هنر معماری این سرزمین است. به همین دلیل، با نگرشی كوتاه و اجمالی به معماری قبل از دوره سلجوقیان به موضوع اصلی می‌پردازیم. در این نگرش كوتاه، قصد وارد شدن در تحقیقات عمیق را نداریم. زیرا در سرزمین ما آثار معماری فراوانی از دوران باستان و اوایل اسلام به جای مانده كه پرداختن به هر یك از این آثار- كه مایه افتخار هنر معماری ما ایرانیان است- نیاز به مطالعه و تحقیق فراوان دارد.
در این بررسی، ویژگیهای معماری، عناصر معماری و تكنیكی، تاثیر معماری قبل از اسلام، بویژه دوره ساسانی، نقشه و سبك و شیوه ساختمانی آثار، نقش تزیینات و عناصر تزیینی (كاشیكاری، آجركاری، خطوط، كتیبه‌ها، گچبری، و فرسكوسازی)، مواد ساختمانی، و دیگر جزئیات هنر معماری به تفصیل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
بررسی هنر معماری این دوره، از معماری مساجد آغاز می‌شود، زیرا مسجد كه اولین پایگاه و مركز تجمع مسلمانان بوده، در نظر مسلمان خانه خدا و محل عبادت است و، به همین دلیل، در تمامی ادوار مختلف اسلامی و در تمام سرزمینهای اسلامی بنای آن اهمیت فراوان دارد. و سپس معماری مناره‌ها، مدارس، كاروانسراها، برجهای مقبره‌ای یا آرامگاه‌ها، و مختصری از شهرسازی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در بررسی هر یك از انواع این معماری ضمن ذكر علل به وجود آمدن و كاربرد آنها، با ارائه شواهدی از آثار به جای مانده از این دوره، سعی شده تا شناخت كاملی از هنر معماری دوره سلجوقی به هنر دوستان و علاقه‌مندان به هنر معماری عرضه شود. آثار معماری مورد مطالعه اكثراً در داخل ایران قرار دارند؛ با توجه به محدوده ایران در زمان سلجوقیان- كه شامل ناحیه وسیعتری بود- چند نمونه از شاهكارهای هنر معماری این دوره اكنون در خارج از مرزهای سیاسی ایران واقع شده‌اند. امید است این كتاب بتواند دوره‌ای از تاریخ هنر معماری اسلامی میهن عزیزمان را به دوستاران هنر معماری ایران بشناساند.
فهرست مطالب
پیشگفتار ۴
بناهای دوره سلجوقی ۶
الف) بناهای مذهبی ۶
۱- مساجد ۶
مسجد جامع اصفهان ۸
کلیاتی درباره معماری دوره سلجوقیان ۹
الف- معماری و ویژگیهای بناهای چهار ایوانی ۹
ب) تزیینات ۱۹
کابرد آجر ۱۹
کاشیکاری ۲۲
گچبری ۲۵
مقرنس کاری ۳۰
محصولات ویژه
مشاهده همه
